
Trilce Tarpuy / Trilce 栽培品种
当代农业艺术/非人体表演,自2022 年起。
版权保护。“Cultivar Trilce”是由艺术家Emilio Santisteban构思并指导的项目。参与雕刻诗歌的人员与艺术家本人共同创作了这首种子诗。2023年、2023年及之后的合作机构将提供宝贵的支持,但这并不意味着他们在艺术或知识层面上与艺术家共同创作了作品。禁止任何违反现行版权法的自我署名行为。
Cultivar Trilce (自2022年起)是艺术家埃米利奥·桑蒂斯泰班(Emilio Santisteban)与截至目前75位参与者合作完成的参与式农业艺术与非人类身体表演作品,融合了版画、雕塑和扩展绘画等元素。该作品由丽泽特·迪亚兹·马楚卡(Lizet Díaz Machuca)策展,并由艺术家肯伊·基斯佩·格兰多斯(Kenyi Quispe Granados)负责摄影与协助。2022年的农业指导由奥诺拉托·莫拉(Honorato Mora)和塞莉亚·莫拉莱斯(Celia Morales)负责;2023年则由尼古拉斯·萨瓦(Nicolás Saywa)和杰尔曼尼亚·马德拉(Germania Madera)负责。2022年和2023年的制作由马科·切瓦里亚(Marco Chevarría)负责,他来自安第斯自然与文化遗产保护中心(Centro Willka T'ika)。
该作品将当代艺术(行为艺术、过程艺术、参与式艺术、视觉诗歌与物体诗歌) 与传统文化(生态土豆、农业流程和克丘亚语)相结合,将塞萨尔·瓦莱霍的诗集《Trilce》首次出版一百周年、该诗集已出版的克丘亚语译本(Meneses 2008)、在秘鲁培育并在库斯科保存的土豆品种,以及安第斯原住民文化开发的梯田系统联系起来。
前两年,该项目在印加时期的平台上展开,该平台由威尔卡·蒂卡中心(Willka T'ika)在尤卡伊考古遗址(乌鲁班巴, 库斯科)的印加平台上。在2022年至2027年的五个农业周期中,特里尔塞的77首诗歌将以克丘亚语版本刻录在土豆上,并与土豆一同种植,通过当地农民的参与,这些诗歌将象征性地转化为“种子诗歌”、“花朵诗歌”和“食物诗歌”。
第一阶段(2022年)已于5月9日启动,并于8月10日完成诗歌的协作刻录工作。播种于8月11日进行。花期于11月中旬到来,收获则于2023年1月9日完成。
第二阶段(2023年)于2023年6月在利马启动,开始用克丘亚语协作刻录《Trilce》中的第XVI至XXX首诗歌。诗歌种子播种于8月1日完成。最终,诗歌食物于2023年12月10日收获。
预生产暂停及社会与机构环境重新评估(2024年)。2024年,我们将推进一系列重大变革,旨在提升公众参与度并强化合作伙伴机构网络,同时通过新的机构赞助及个人微型赞助渠道筹集第三阶段的资金。目标是将Cultivar Trilce定位在能够与当地居民和选择参与该项目的组织建立紧密联系的环境中。
第三阶段工程(2025/2026/2027)计划于2025年6月至7月间启动*,届时将进行《Trilce》第XXXI至XLV首诗的克丘亚语协作雕刻。具体地点将根据人员及机构参与的可行性和广泛性、以及最佳财务和生产条件进行确定。播种将于2025年8月9日进行,恰逢满月和帕查玛玛节。
收割时间将根据气候、土壤和作物生长情况,可能在11月至12月之间进行。
* 由于艺术家的健康问题,可能需要长达一年的护理,因此上述日期可能会推迟。
2022年和2023年,以下人员加入了用土豆刻录《特里尔塞》诗集的克丘亚语版本的行列,我们对他们的共同创作表示衷心感谢 Irma del Águila, Ariel Alcalde, Stephano Alcántara, Jimena Álvarez, Miluska Alzamora, Jhan Carlos Amante Borja, Walter Antezana, Luz Antonio, Walter Aparicio, Fiorella Arce Monzón, Fabiola Arroyo, Carla Avila, Fanny Barba, Francisco Bardales, Jorge Barrera Begazo, Carla Bedoya, Luz María Bedoya, Christian Bernuy del Campo, Andrea Calderón, Adriana Castillo, Alfonso Castrillón Vizcarra, Lourdes Chara Estrada, Paola Katherine Chipa Guillen, Sebastián Chumbe, Huberth David Chumbisuca Huillca, Nilda Condori Chumbisuca, Edith Cristóbal. Eleazar Crucinta Ugarte, Delia Díaz Machuca, Teresa Edwards, Rosa Esquivel Escobar, Andi García Roque, Daniela Granda, Edinson Guerreros, Dione Huaman Borda, Maria Jesús Jimenez, Ricardo Lacuta, Isidro Lámbarri, Maria Julia Laos Vanini, Óscar Limache, Ariana Loli, Amelia Lopez, Brunella Martin Laos, Tina Martínez, Antonio José Medina, Luis Alberto Medina Huamani, Liliana Melchor Agüero, Samuel Mestanza Villegas, Daniela Napurí, Margarita Neyra, Estefany Nuñez, Richard Gabriel Ore Campero, Valeria Pacheco, Manuel Pantigoso, Andrés Poma Cáceres, Muriel Pucllas, Rebeca Ráez, Camila Rodrigo Graña, Mae Isabel Rodriguez Chavez, Ana Lucía Romero, Maria Angélica Rozas, Mijael Saldaña, Ingrid Natalia Sánchez, Kimberly Silva, Pier Solís Cerazo, Rocío Sulca, Ródemi Temoche Zenitagoya, Mariana Torres, Janina Trujillo, Christian Ugarte Bravo, Mauricio Vargas Osses, Magda Vega, Santiago Vera, Keani Zapata Del Río, Calypso Zuniga Leva.
2022年和2023年,Cultivar Trilce在库斯科得到了安第斯自然与文化遗产保护中心Willka T'ika的支持,该中心慷慨地提供了其Willka T'ika植物园项目中的一块地块。此外,该项目还获得了来自阿亚库乔的国家原住民语言研究所(INALO)的合作支持,并得到了其在克丘亚语方面的语言咨询。
2022年,该项目在库斯科获得了库斯科圣安东尼奥阿巴德国立大学的机构支持。
2023年,Cultivar Trilce从利马获得了交流设计、艺术与创意学校(Corriente Alterna Escuela de Diseño, Arte y Creatividad)、摄影高等学院(Escuela Superior de Fotografía Centro de la Imagen)、秘鲁国家美术学院文化中心(Centro Cultural de la Escuela Nacional de Bellas Artes del Perú)以及里卡多·帕尔马大学博物馆与艺术研究学院(Instituto de Investigaciones Museológicas y Artísticas de la Universidad Ricardo Palma)的支持。
《Cultivar Trilce》项目在前两年获得了秘鲁文化部颁发的“文化经济激励奖”。
“该项目将向 Cesar Vallejo 的诗集《Trilce》致敬,100 周年
它的出版,通过一个有趣的艺术项目,将诗歌、
克丘亚语、农业文化和当代艺术。它将在
库斯科,在那里,诗歌将被转移到土豆的对象,并将积极参与
农民。此外,还将举办摄影展,展示整个过程。
让社区参与进来。最后,项目负责人有一个
丰富的经验保证了项目的成功实施。”
陪审团
2022 年 MINCUL 文化奖励

Equipo permanente Cultivar Trilce desde 2022:
Emilio Santisteban, artista.
Lizet Díaz Machuca, curadora.
Kenyi Quispe Granados, artista asistente y fotógrafo.
Equipo 2025 en Lima:
Alonzo Costa Ramírez Agüero, gestor académico-científico.
Equipo de 2022 y 2023 en Cusco:
Honorato Mora, Celia Morales, agricultores (2022).
Nicolás Saywa Tupaypanqui, Germania Madera Guardanaula, agricultores (2023).
Marco Chevarría Lazo, productor de Centro Willka T’ika para la Conservación del Patrimonio Natural y Cultural Andino (2022 y 2023).
Instituciones implicadas de 2022 a 2023 en Cusco, Ayacucho y Lima:
Centro Willka T’ika, soporte mediante el préstamo de una parcela del Jardín Botánico Willka T'ika (2022 y 2023).
Instituto Nacional para las Lenguas Originarias, asesoría lingüística en quechua (2022 y 2023).
Universidad Nacional San Antonio Abad del Cusco, respaldo institucional en Cusco (2022).
Corriente Alterna Escuela de Diseño, Arte y Creatividad, Centro de la Imagen Escuela Superior de Fotografía, Centro Cultural de la Escuela Nacional de Bellas Artes, e Instituto de Investigaciones Museológicas y Artísticas de la Universidad Ricardo Palma, soporte en Lima mediante infraestructura, logística, producción y promoción activa del grabado en Lima (2023).
Financiamiento económico de 2022 a 2023:
Recursos propios del Equipo Cultivar Trilce.
Estímulo Económico para la Cultura otorgado por el Ministerio de Cultura del Perú.
Poemas en quechua:
Meneses, Porfirio (2008) César Vallejo. Trilce Versión Quechua. Lima: URP.
Grabadores y grabadoras de los poemas cultivados en 2022 en Cusco:
Poema I © Nilda Condori Chumbisuca, Huberth David Chumbisuca Huillca.
Poema II © Rebeca Ráez.
Poema III © Ricardo Lacuta.
Poema IV © Luis Alberto Medina Huamaní.
Poema V © Rocío Sulca, Walter Antezana.
Poema VI © Lizet Díaz Machuca.
Poema VII © Keyi Quispe Granados.
Poema VIII © Daniela Napurí.
Poema IX © Óscar Limache.
Poema X © Richard Gabriel Ore Campero.
Poema XI © Marco Chevarría, Ronald Romero.
Poema XII © Daniela Granda, Mariana Torres, Isidro Lambarri.
Poema XIII © Calypso Zuniga Leva.
Poema XIV © Walter Aparicio.
Poema XV © Paola Katherine Chipa Guillen, Eleazar Crucinta Ugarte, Dione Huaman Borda.
Grabadores y grabadoras de los poemas cultivados en 2023 en Lima:
Poema XVI © Irma del Águila, Lizet Díaz Machuca.
Poema XVII © Margarita Neyra.
Poema XVIII © Maria Julia Laos.
Poema XIX © Christian Bernuy del Carpio.
Poema XX © Mijael Saldaña, Maria Angélica Rozas, Antonio José Medina, Samuel Mestanza Villegas, Teresa Edwards, Andrea Calderón, Estefany Nuñez, Margarita Neyra, Sebastián Chumbe, Jimena Álvarez, Fabiola Arroyo.
Poema XXI © Janina Trujillo, Fiorella Arce Monzón, Andi García Roque, Pier Solis.
Poema XXII © Luis Alberto Medina Huamaní, Francisco Bardales.
Poema XXIII © Rosa Esquivel, Mae Isabel Rodriguez Chavez, Fanny Barba, Ingrid Natalia Sanchez, Ariana Loli, Ian Tevo.
Poema XXIV © Brunella Martin Laos.
Poema XXV © Ana Lucía Romero, Valeria Pacheco, Amelia Lopez, Andrea Calderón, Sebastián Chumbe, Jimena Álvarez.
Poema XXVI © Carla Avila, Mae Isabel Rodriguez Chavez, Kimberly Silva, Kenyi Quispe, Delia Díaz Machuca.
Poema XXVII © Tina Martínez, Liliana Melchor, Andrés Poma, Mae Isabel Rodriguez Chávez, Rosa Esquivel, Jhan Carlos Amante Borja, Mauricio Vargas Osses.
Poema XXVIII © Santiago Vera, Camila Rodrigo Graña, Carla Bedoya, Maria Jesús Jimenez, Stephano Alcántara, Jorge Barrera Begazo, Muriel Pucllas, Estefany Nuñez, Magda Vega, Edinson Guerreros, Ariel Alcalde, Lourdes Chara Estrada, Margarita Neyra, Adriana Castillo, Sebastián Chumbe, Jimena Álvarez, Keani Zapata Del Río
Poema XXIX © Luz María Bedoya.
Poema XXX © Maria Angélica Rozas, Alfonso Castrillón Vizcarra, Manuel Pantigoso, Daniela Napurí, Mijael Saldaña, Luz Antonio, Ródemi Temoche Zenitagoya, Miluska Alzamora, Edith Cristóbal.
Permanent Cultivar Trilce Team since 2022:
Emilio Santisteban, artist.
Lizet Diaz Machuca, curator.
Kenyi Quispe Granados, assistant artist and photographer.
Team 2025 in Lima:
Alonzo Costa Ramírez Agüero, academic-scientific manager.
2022 and 2023 Team in Cusco:
Honorato Mora, Celia Morales, farmers (2022).
Nicholas Saywa Tupaypanqui, Germany Wood Guard, farmers (2023).
Marco Chevarría Lazo, producer of the Willka T'ika Center for the Conservation of Andean Natural and Cultural Heritage (2022 and 2023).
Institutions involved from 2022 to 2023 in Cusco, Ayacucho, and Lima:
Willka T'ika Center, support through the loan of a plot of the Willka T'ika Botanical Garden (2022 and 2023).
National Institute for Native Languages, Quechua language advice (2022 and 2023).
National University of San Antonio Abad del Cusco, institutional support in Cusco (2022).
Corriente Alterna School of Design, Art and Creativity, Centro de la Imagen, Higher School of Photography, Cultural Center of the National School of Fine Arts, and Institute of Museological and Artistic Research of the Ricardo Palma University, support in Lima through infrastructure, logistics, production and active promotion of engraving in Lima (2023).
Economic financing from 2022 to 2023:
Own resources of the Cultivar Trilce Team.
Economic Incentive for Culture granted by the Ministry of Culture of Peru.
Poems in Quechua:
Meneses, Porfirio (2008) César Vallejo. Trilce Quechua Version. Lima: URP.
Engravers of the poems cultivated in 2022 in Cusco:
Poem I © Nilda Condori Chumbisuca, Huberth David Chumbisuca Huillca.
Poem II © Rebeca Ráez.
Poem III © Ricardo Lacuta.
Poem IV © Luis Alberto Medina Huamaní.
Poem V © Rocío Sulca, Walter Antezana.
Poem VI © Lizet Díaz Machuca.
Poem VII © Keyi Quispe Granados.
Poem VIII © Daniela Napurí.
Poem IX © Óscar Limache.
Poem X © Richard Gabriel Ore Campero.
Poem XI © Marco Chevarría, Ronald Romero.
Poem XII © Daniela Granda, Mariana Torres, Isidro Lambarri.
Poem XIII © Calypso Zuniga Leva.
Poem XIV © Walter Aparicio.
Poem XV © Paola Katherine Chipa Guillen, Eleazar Crucinta Ugarte, Dione Huaman Borda.
Engravers of the poems cultivated in 2023 in Lima:
Poem XVI © Irma del Águila, Lizet Díaz Machuca.
Poem XVII © Margarita Neyra.
Poem XVIII © Maria Julia Laos.
Poem XIX © Christian Bernuy del Carpio.
Poem XX © Mijael Saldaña, Maria Angélica Rozas, Antonio José Medina, Samuel Mestanza Villegas, Teresa Edwards, Andrea Calderón, Estefany Nuñez, Margarita Neyra, Sebastián Chumbe, Jimena Álvarez, Fabiola Arroyo.
Poem XXI © Janina Trujillo, Fiorella Arce Monzón, Andi García Roque, Pier Solis.
Poem XXII © Luis Alberto Medina Huamaní, Francisco Bardales.
Poem XXIII © Rosa Esquivel, Mae Isabel Rodriguez Chavez, Fanny Barba, Ingrid Natalia Sanchez, Ariana Loli, Ian Tevo.
Poema XXIV © Brunella Martin Laos.
Poem XXV © Ana Lucía Romero, Valeria Pacheco, Amelia Lopez, Andrea Calderón, Sebastián Chumbe, Jimena Álvarez.
Poem XXVI © Carla Avila, Mae Isabel Rodriguez Chavez, Kimberly Silva, Kenyi Quispe, Delia Díaz Machuca.
Poem XXVII © Tina Martínez, Liliana Melchor, Andrés Poma, Mae Isabel Rodriguez Chávez, Rosa Esquivel, Jhan Carlos Amante Borja, Mauricio Vargas Osses.
Poem XXVIII © Santiago Vera, Camila Rodrigo Graña, Carla Bedoya, Maria Jesús Jimenez, Stephano Alcántara, Jorge Barrera Begazo, Muriel Pucllas, Estefany Nuñez, Magda Vega, Edinson Guerreros, Ariel Alcalde, Lourdes Chara Estrada, Margarita Neyra, Adriana Castillo, Sebastián Chumbe, Jimena Álvarez, Keani Zapata Del Río
Poem XXIX © Luz María Bedoya
Poem XXX © Maria Angélica Rozas, Alfonso Castrillón Vizcarra, Manuel Pantigoso, Daniela Napurí, Mijael Saldaña, Luz Antonio, Ródemi Temoche Zenitagoya, Miluska Alzamora, Edith Cristóbal.
I
Pitaq chay hinataña chaqwakachan, manataq
qipariq qucha-watakuna suñanata atichikuncnu
Pisi yapasqapas chuquicnay, chisiykuptin puni, ramkallaraq,
hinptin aswanta chaninchakunqa
wanu, llaspa apuchasqa taqrukuy,
sapan kaq sunquman
mana munastin anqusaq
mama quchapa puchqulli ankata,
sapa cuya sinchi puqchikuypi
Pisi yapasqallapas chuquichay kachun
millay yakuñataq, chisinkuy supta uranpa
ASWAN QAPAQ BIMULNINKUNAPA.
Mama quchaman ñawpariq allpañataq wata niraq sayarin
wasantakama, amu, mana manchaq,
wañuchikuq takyatiyaypa siquinpi.
II
Pacha Pacha
Huqu wayrakunapi qucharayaq chawpi punchaw.
Pukarapi amirusqa yaku-suquq wisikachakun pacha pacha pacha pacha
Qaqchu mita Qaqchu mita
Utulukuna takikachanku yanqa aspikustin
Hukllawaq chuya punchawpa simin
qaqchu mita qaqchu mita qaqchu mita qaqchu mita
Paqarin Paqarin
Kikin kaymanta quñichkaqraq samakuy
kunanta hamutaspa waqaychaway
paqarinpaq paqarinpaq paqarinpaq paqarinpaq
Suti Suti
Iman sutichana kirinkichkawaptinchik?
Ñakariq wasapaymi sutichakun
suti suti suti suti
III
Kuraq ayllunchikuna
imay pachataq kutimunqaku?
Suqtatañam waqtaykamun ñawsa Santiagu,
hinaman sinchi tutaykuqñam.
Mana unamunantarm nirqan mamanchik.
Aguidacha, Nativa, Miguil,
yanqataq chaychayta riwaqchik, maynin
kunallan purirqanku
yuyapakuyninkuta qanqatiyastin
kurnuchikuq manchachikukuna,
chun niq kancha man maypi
chayraq ustukuchkaq wallpakunapas
waknataña mancharikurqanku.
Aswan allin kayllapi kakusunchik.
Mana unamunantam mama nirqan.
Amaña llakikusunchu. Qawachkasunchik
wampukunata ¡ñuqapa kaqmi lliwmanta aswan sumaq! chaykunawan tukuy punchaw pukllakunanchik
mana awqanakuspalla imaynam kanan kachkan:
quchapim saqisqa kanku, pukllapasllaña
paqarinpaq añakakuna winayniyuq.
Kay hinalla, mana ima hampiyuq,
kamachisqa lliw ruraqkunalla, suyasunchik
kutimuyninkuta, tannichikuq rimayninkuta,
hina ñawparikunq machunchikkunapata,
wasipi sullkan kaqkunata saqiwaqninchikpata,
manapas ñuqanchikpas illarquyta atichwanchik hina.
Aguidacha, Nativa, Miguil?
Qayaykachakuni, llapchaykachastin tutayaqpi
maskani. Yanqataq sapallayta saqiwachkanmanku
hinaptin sapallan wichqasqa ñuqa kachkayman.
IV
Iskay karritakuna qiqichyanku
maqanakunaman atipakustin ñawipa
kimsachasqa waqay kuchukunakama,
mana haykap imatapas rurachkaptinchik.
Chay sapaqtam ichaqa, kuyay puchukasqa,
purun paqarinap ukunpi putichisqa
huk kaqninrayku, anaq ritichasqa
ruraykunapi nunachisqakuna.
Chutarayakurqani kimsa ñiqin raki kaq tukuspay,
aswan qipata —imatamá ruwwasunchikpas—
siwikun umaypi, piñarisqallaña
mana as asllamanta mama kayninpaq. Siwikunam.
Aynachakuypa rupapakuynin ña kanisqakunaña.
Illa¬¬kuy, imamantapas aswan allinta
pakin Muchkata.
Chay mana llimpi picharquy
imaraykupas. Hamuq kawsakuypa waqta waqtallampi, waqan waqan. Taki hunta tawa waqtawan
qinchasqa kimsa upallakuypi.
Upallay. Warmip uku rurun. Yaqa chuya kay.
Lliw imapas waqasqañam. Lliwmi chapasqa
karqun, kamas ichuqninpi puni.
V
Sisapa iskay kuska rurukuna. Takiyta qallarinku
paymanta quchap urpinkuna, kimsachakuy munaykuna,
qallariq puchukaykuna, waymanta huukuna, tukuy rikchaqmanta piñichasqapas iñikunman hina.
¡Sisapa huñunasqa pallqa runkuna!
Ma. Chaqay kachun mana astawan ima kaspan,
Ma. Ama hawarnan waspichunchu, hinaspan
mana uyarichikuq hina hamutachun,
llimpichun manataq qawachikuspan.
Amataq lluchkachunchu hatun tikayarquypi
Paqarisqa qaparim ankayllikun hinaspan mana
mumanchu llikapas kuyaypas kayta.
Aynakuna hina aynalla kachunku wiñaypaq.
Ichaqa arna 1-ta quychikchu, uyarichikunqam
mana tukuqpi. Amataq O-ta quychikchu,
huk nanaqtam upallanqa, 1-ta
rikcharichiypiwan sayarichinankama.
Haa iskay sunqup huñunakuy.
VI
Paqarin pachay churakurqusqaytam
taqsapuwaqniy mana taqsarqañachu:
utiliachasqa sirkankunapim taqsaq
sunqunpa paqchanpi, kunanñataq
papukusaqchu millay patachakuypa
putka pachan saqisqaypas imamanta.
Mana kunan pipas yakukunaman riq haptin
qatichikuy llaqikunapi pintukun
quillqachanapaq latapata, hinaman
viladurpi kaq llapa imakuna, waknataña
ñuqamanta iman kanqa nisqaykuna,
ñuqapañachu ka+chkanku, hichpallaypi.
Paypaña qiparqunku, llampuchasqakama,
paqu rikchaq alli sunqu kayninwan ñapusqakama.
Kutimunanta yachaptiyya,
yachayman ima tutamanta kutimunanta
taqsasqa pachakunata quwaqniy, wakllay
nunay taqsapuwaqniy. Ima tutamantaraq yaykumunqa
sunqun tiyasqa, ruraykunapa mukmun, samisqa
yachasqan qawachikuymanta, arí atisqanta
¡IMAYNAM MANA ATINQACHU!
llapa chaqrusqakunata anqasyachiytawan mastachiyta.
VII
Hawkalla chanchayta qallarini riqsisqay
allqa chutata. Liw mana imapas musuq kayniyuq,
chiqanpayta. Hinaspay ukunakurqani kay hina
imakunaman, chaywan ñawpaq pachaña karquni.
Muyuni wakillampi allinwan purina
chutanta, atipakuspa lluqsina chay kawsaq
qichqapa kmyninta, mana patma rurayllapichu.
Hatunchakuykunam,
chaqay qapariy, rimanakuypa chuya kaynin,
killay taqlla challpusqa ¡ñam! rurakuyninpi,
Chutapas punkunkunawan ñawisapa kachkaptin
hinaspan qaparin qala chaki sarpukunamanta,
uyarichikuq waqtaykunapi hatun tuqyaykunata
minchachanapaq
Kunanñataq, ñutu mita sisikuna
miskichasqa yaykukunku, puñunayasqakama
yanqachalla ruray munaq, hinaman wistuchakunku
kañasqa pulvurakunapas, 1921pa wichayninkuna.
VIII
Paqarinqa sapaq punchawmi, huk
kaqninpim tariyman mana ruruq kamachikuypaq wiñaypaq yaykunata.
Paqarin wamaq punchawpi,
qatu wichqasqach kanman
sunqup iskay llikankunawan, paqta pura
sanchachikuypi aycha mikuqkuna.
Allintam atinman takyayta chay llapa ima.
lchaqa huk mana paqarinniyuq paqarin
pasukusqanchik siwikunaq ukunpi
rirpupa waqtankunach kanqa
mayman qayllayta kinrachinaypaq
mana qaparl yachapayayniyuq kanaykarna hinaman
wasaman qayllay churakunankama.
IX
Waqtarquyta hukama waqtaywan kutichiyta maskani.
Iskaynin palta llaqinkuna, hillisapa
chaskikuyniyuq kichki punkun, miraqmanta
mirachiqman, sumaqllaña kaynin quchuchikuypaq,
lliwmi chiqanpay kasqa.
Waqtarquyta hukama waqtaywan kutichiytan maskani.
Sumay)ninpi tikrani bulivarchasqa
chapra ranrakunata kimsa chunka iskayniyuq anta
waskakunatawan rikchakuquin yapantinkunaman
yanapakunku chukcha chukchamanta
chaninchasqa wirpakuna. Qillqasqapa iskay rakinkuna,
hinaptinñataq illakuyta mana kawsanichu,
llapchayllapipas.
Pantanim waqtayta qunqaymanta waqtaywan
kutichiyta. Manam haykappas ichisunchu
kallpanchakuypi. Lawsani
kikiy kuyakuymantawan wak qata ukupi
wañuypaq qaqunakuymanta,
kay warmi
¡waknaña hunta llasasqanmanta!
Chinam illakuqpa nunan.
Chinataqmi kikiypa nunallaypas.
X
Yanqamanta sami kaypa qipaq kaq chuya rumi.
wañuyta tukurqun
nunanpiwan ima, uctubri chuklla chichu kaypiwan.
Kimsa killa illakusqan chunkañataq miski kasqan.
lmaynam kawsaypas,
apu willka chukuyuq, chullan rukana, asikun.
Imaynam qipanta qarqunku
chimpachakuqkunapa huñukuyninta. Imaynanpim
tukuy pacha asuykamun yupana qillqa
imapas wamaq siqipa ukunpi.
Imaynam urpikunata witunku chikachaq
challwakuna. Imayna kaykunañataq saqinku tupsata
kimsaman mirachikusqa kimsa ñiqin raprapi.
Imaynam ichikunchik
amiypaq hinalla sikikunata qawaspa.
Aysakun chunka killakunata chunkaman,
aswan wak karu kaqman.
Iskayraq qipanku wiqaw pintuna latapapiraq.
Kimsa killa illakuypiwan.
Isqunñataq chichukuypi.
Manam chullallapas awqanakuy kanchu.
Unquq kaq hatarikun, hinaman
tiyaspan antayachin hawka wanku waytakunata.
XI
Huk sipastam tarirqani chutapi
hinaptin marqayninwan aytiwarqan.
Chakatay qichqakunaman kichakuq
pim tarirquqninpas tarinmataq
manataq yuyanqachu.
Hichpa paniymi kay sipas.
kunan, wiqawnin llapchaykusqaypi
makiykuna sipasña kayninpi yaykurqunku,
iskay millay llimpisqa aya wasikuna hina.
Hina chun niqpi puni ripukun
kimsachasqa tutayariq intiman, kimsaña
iskayniykupi chawpichakusqa.
''Qusachakurqunim",
niwan.Wañukuq ipaykupapi rurasqaykuya, warmallaraq.
Qusachakurqunñam. Qusachakurqunñam.
Qipariq paltasqa watakuna,
imaymanam munapakurqanchik
turukunaman pukllanaykupaq, kuskachakuqkunaman,
ichaqa llullallamanta, llumpaqmanta,
kasqanpi hina.
XII
Huk qinqumanta lluptini
pullu pullumanta.
Huk chamqasqa mana may chayananta yachasqay.
Tunkiy. Pakuny - Urqu siqaykuy.
Matankap kuyuchiquin.
Piqasqa wañuq chuspipa tuqyaynin
pawaynin chawpinpi pampaman wichispa.
Ima nintaq kunan niwtun?
Ichaqa, hina yachanapi, qamkunaqa
churim kankichik.
Tunkiy. Mana muyuq taykukuna.
kipusqa ilaqi, ruran
pichqa kichkakunata huk waqtanpi,
hukninpiñataq pichqatataq.
Chut ! Lluqsimuchkanñam.
XIII
Chupichaykitam yuyapayani.
Sunquypas llaspayasqam chupiykita yuyani, punchawpa puqusqa wiqawninpi.
Samichikuq muruchanta llapchani. Kusañam.
Wañuntaq huk ñawpaq pacha munapakuyniy
ñutquman wiksukusqa.
Rakaykitam yuyani, hatun Llantupa wiksanmantapas
aswan sumaqpiwan kamaqlla wachakuq siqi,
hina wañuypas Qapaq Taytachamanta
chichukuspa wachakuptin.
Way, riqsiy yuyapakuy,
hamutani, arí, sinchi, saqra runapi,
may munasqanpi, atisqanpi, quchukuq.
Way, chisikuykunapi tuqtupa taratataynin.
Way, upallalla kununuy.
¡Yununukallallapu!
XIV
Imatataq ninay.
Chaymi ñakarichiwan tutapaymanta.
Chay hina wayllunkakunapi puriymanakuy
Chay sinchi sunqu uywakuna, llullasqa hina
Chay uku niqman asuhita laqaq sachap wiqin.
Chay hanaymanpa tiyaq sikikuna.
Chay mana atinmanchu kayta, kasqa.
Llutan.
Muspay.
Hinallapas Trujillumantam hamurqani Limaman.
Ichaqa pichqa sulistam sapa killa kakawanku.
XV
Chaqay kuchupi, waknaña tutakuna kuská
puñukusqanchikpi, kunan tiyakuykuni
purikuq. Wañuqña kuyanakuqkunapa puñunankuqa
urqusqañam, ichapas imayá karurqa.
Hamurqanki chika ñaqaraq sapaq
ruraykunaman, hinaspayki kankiñachu. Chay kuchum
maypi, qanwan kuska, huk tuta qawapayarqani
llampu ñawchichaykikunapa chawpinpi
Daudepta huk willakuyninta. Wayllusqanchik
kuchum. Ama pantachikuychu.
Ripuqña chiraw punchawkunata yuyaymanmi
churakurqani, yaykumuyniykipiwan lluqsirnuyniyki
pisi, saksay, chalapiwan wasipa rakinkunapi.
Kay parakachanan tuta,
karuña kuskanchikmanta, pawaykuni qunqayta.
Iskay punkukunam kichakustin wichqakustin,
iskay punkukuna riqpiwan hamuqkuna wayrapi
llantumanta llantukama.
_________________
Porfirio Meneses. Meneses (2008). César Vallejo. Trilce Versión quechua. Editorial Universitaria, URP.
XVI
Sinchi kanaytam iñini.
Quway, willu wayra, quway riyta
sillkipakuspay ichuqniypa hichpallanta.
Qamñataq, muspay, mana pampachaq umiñaykita
llutan mitaykipikunata.
Sinchi kanaytam ifiini
Chaynintam ñawparin pukru warmi,
mana llimpiyuq tawqa, chaypa
kaski kaynin wichqakun maypi kichakuptiy.
Wayraman, qaynasqa willka. Apanquraykuna, wita!
Rikurin hatun kamayuqpa qumir unanchan,
wakin suqta wakia unanchakunata urachistin,
muyuriqpi lliw warkusqakunatawan.
Ima kasqaypim iñipakuni,
pisi karqusqaypiwan.
Huhu! Allin ñawparikuq!
XVII
Kay iskaymi chumakun huk tantayllapi,
kuskañataq millpurqanchik.
Manam pi uyariwanmanchu karqa.
rupachkaq siqi,
llaqtapa utiq rimaynin.
Manam tutamanta llapchakunchu ñawchiq hina
qipaq yumasqakarna rumí hina,
pakan pakanlla. Qala chaki tutamanta.
Tumpalla mitu
uqi yakukunapi, aswantaq pisitaq.
Uyakunam mana uyamanta yachankuchu,
tupanakuykunamn rinamantapas.
mana mayman umatiyachun qullqip patan.
Pantakun atipakuypa ñawchin.
Juniu killa, juniuykum kanki,
chaymi rikraykikunapi sayarini hatunmanta
asikuq, tupunaytawan wallqaykunata chakichistin
mitapa iskay chunka hukniyuq silluykikunapi.
Allinmi! Allinmi!
XVIII
Way, watay wasipa tawa pirqankunaya
Haa chay tawa yuraqrayaq pirqakuna
mana allichakuyniyuq kikin yupasqallaman qukuq.
Ankuchakuypa qisan, millay raqra,
tawa kuchunmanta maynata siqkin
sapa punchaw killay waskawan
watasqa maki chakikunata.
Huk nanq wichqanakunawan kuyay wichqawaqniy
kaypi kaspaykiqa qawankiman imay pachakama
kay pirqakunapa tawa kasqankuta.
Qanwanmi paykunaman kutipanapaq
iskayninchik kachwan
aswan iskaymantapas iskay kaqkunam.
Manataq waqawaqpaschu, niy, kachariwaqniy!
Haa watay wasipa pirqankuna.
Paykunamanta chaykama nanawanku
iskaynin sunin kaqkuna, kay tuta
mamamanta imapas kaqniyuq hina, ña wañusqaña,
brumurasqa rampankunata huk wawatakama
makimanta pusaqkuna.
Ñuqallañataq qiparikuchkani
paña makiy iskayninmanta ruraqwan,
uqarisqa, kimsan ñiq marqayta maskaspa
mayniypiwan haykaypa chawpinmanta
kay mana atiq runapa puquyninta
ñawiy rurunanpaq.
XIX
Rimaykachaq, miski Hilpidi, samarinki,
imayna waknataña qipasqanchikmanta.
Kunan hamunki chayllaraq hatarichkaptiy.
Uywakunap kanchanpas sumaqllaña
ispaywan willkayasqallaña nuyusqa
hatunwan isparullasqa ima
chuya sunqu wakapa, chuya sunqu
asnupa, chuya sunqu utulupawan.
Tiqsi muyuypa kaq mariapi yaykuy.
Way, sangabril, ruray nunapa chichukunanta,
mana kanchiyuq kuyay, mana hanaq pachayuq,
aswan rumi, aswan mana ima,
qapaq inqa llachikama.
Kañarqusunchikmi lliw wampukunata!
Ukunchikpi qipariq chumakuyninta kañasunchik!
Hinaña rikchakuq Hulla kawsaymanta
llulla kawsaykama, ñakarina kanman,
rimawaqniytaq chayamunki ritita kachustin,
sansata kachusunchik,
manam mayta uraykuna kanñachu,
mana mayta siqana kanñachu.
Utulurn tunkikachaq churakun, tayta.
XX
Hamutasqa rurnipa patpatiyaqpiwan
qarapasqa tikanwan patachasqa. Ichaqa
yanqachallata huk yupasqata
hukman asuykachini mana wichinaypaq.
Wak saprasapa runa. Inti,
killaychasqa sapan tinkullpan,
ima sumaqpiwan pichqan kaq, hinaman
paymanta wichayman.
Warapa kallpin rurunkunapa chaqwaynin,
kacharisqakuna,
sayasqa karnachikuta qaqchariq chaqway.
Allin tinkuchisqapa tallikuynin, quchuq urpitu.
Hinallapas muchuni. Chaqaypi muchuni, kaypi muchuni.
Kayqaya lawtaypas wichirin, surnaq
runam kani, Iskay ñiq
guillirmuman rikchakuq runa
samichikuyta humpiptin, hamaptin
puqchinpi, kimsa watayuq chinlichanpa
siquychanta llipipichisqanpi.
Utulu kaqlla apukachan saprasapa, hinaspan
huk waqtata qaqun. Wawañataq chaykama tupqina
rukananta churakun chayraq rimakachay qallariq
qallunpi arwikunapa arwikuq arwitakuyninta,
huknin siquychanta llutistin, pakasqallata,
as tuqaychapiwan allpawan,
ichaqa chika aslla
wa
n.
XXI
Millayman yachakasqa ururukunawan sirkasqa
awtupi kutimun dicimbri killa mayna hukmanyasqa,
qurinwan llakipi. Pitaq qawaykunman:
dicimbri kimsa chunka hukniyuq
lliki qarankunawan, wakcha supayllaqa.
Yuyapayanim. Chipipikuymi kapuwarqanku,
chaqllichakuymanta siwichasqa simikuna, lliw
manaña kukuriq paqtachaykunata aysastin.
Imaynam mana yuyaymanchu
chay racnanchu tayta
Yuyapayanim. Kunan dicimbri ñataq kutimun
imaymana hukmanyasqa, aquyrakipa samayniwan,
qasasqa, ullpuchikuywan ñutikachaspan.
Kuyapayakuq suritañataq
kuyanman karqa hina, yupaychanman kara hina.
Ichaqa payqa churakurqun llapa mana rikchakuyninta
XXII
Apikim qati imawanku tikrampata
tawa awkikuna. Ichapasmi pidrupaq hapiwanmanku
¡Tawa yupaychana awki taytakuna huñunasqa!
Rurarquypim kachkan tayta Hwan Hakubu,
wakinpa sawkakuyninñataq chutanku sapan
kayninmanta, upata hina. Allinta ruwanku.
Paki paki warkurayaq kanchi, punchawmi kunakun
imallatapas qunapaq, hinaspan wayun
kikin uskakuq champa qillqa hina
kikinpa ichaya ima allichakuykunatapas.
Kunan, kay chullalla siqiyuq hawka kakuypi
sumaqllataña chirapasqanpi,
kayqaya kapuchkayki,
kayqaya kapuchkaypi pimanta ñuqa wayunay,
qichqaykunata huntachinaykipaq.
Paqta, kaykuna huntasqaña,
aswan alli sunqu tasnurikuwaq,
may mana kasqanmanta urqusaq,
uma utiqmanta sapaq taqikunata ruwasaq,
waylluchikuymantawan huypachamanta
mana saksayniyuq munapakuykunata.
Hinapas llapa huk waqtamanta yaykumuqpa
taripayninpi tukuy pacha lluqsinchik,
kunan, lliwpas wiñaypaq chirapasqa ima,
kayqaya kapuyki, pimanta ñuqa wayunay,
qichqanparaqmi kachakani. Kapuchkayki!
XXIII
Wak miskiyuq tanta waykunapaq rupapachikuq wasi
wawakunapaq mana yupana chuya runtup qillun, mama.
Way, tawa ankaykikunapa mikunan, ancha mana allin
waqapayasqa, mama: uskakusuqniykikuna.
Iskaynin qipaq panikuna, wañukuq Míguil,
chaymanta ñuqa hinallaraq simpaykunata aysastin
hukta abicidariupa sapakama qillqanrayku.
Hanay salapi aypuwaqku kanki,
tutamantan, chisiykuqnin, chanin patmasqa
qipimanta, chaqay unarayaq kawsaypa aña millpuykuna,
kunan hina puchupuwanankupaq
inti watanakunap qarankuna, chutatiyasqankumanta
iskay chunka tawayuqpi puní takyasqakuna.
Mama, kunanqa! Kunan mayqin kirup aychanpa uchkunpi
saqina kanman, ima wiñarichkaq llullu chukchapi,
kay hina tantapa ñutu puchun
kunkayman watakuspan mana yaykuy munaqta.
kunan chay chuya tulluykikunapas kutaña
kasqankupi, manaña imapas ñupuy taqllana kanqañachu
¡kuyaypa ñuqñu miskichiqnin!
chawa llantupipas, hatun waqupipas
maypi aychan tipukyanan wak chichí kirup utunpi
mana musyaylla rurakuq hinaspan watwatiyaq ¡waknataña
rikupayasqayki! chayllaraq paqarisqa wichqa makikunapi
Chay hinam allpa uyarinqa upallakuyniykipi,
imaynam mañawachkanchik lliw
may saqiwasqaykiku tiqsi muyuypa kakanta
hinaman chay mana tukuriq tantaykipa chaninninta.
Mañawachkanchiktaq, uchuyllaraq chay pacha kaspayku
qawasqaykipi hinapas, atiymankuchu karqa qichuyta
pimantapas; qamlla quwaptiykiku,
¿niy, mama?
XXIV
Sisarisqa aya pampapa patanman
hamurinku iskay mariakuna waqastin,
quchay quchayta waqastin.
Yuyaypa purun chutasqa surim
haywarikamun qipaq chulla purunta,
chaywan Pidrupa mana ima munaq rnakin
qillqan dumingu ramuspi
rumikunamanta, pampaykunamanta uyarinakunata.
Hallmasqa aya pampana patanmanta
illarikunku iskay mariakuna takikustin.
Lunis.
XXV
Uqarikunku alfilkuna qimisqakunaman qaskakuq,
uku ukuman, urkukunaman,
chakipuri yupaqkunapa tiyananman.
Alfilkunapiwan pichikuna awqa allqukunapa achurayuq.
Sapa karpayuq wampupa amachaqnin
rakumanta qapariptin, manaraq arnirikachisqa
chillpisqakuna, yapunapa hapinankuna
kacharikunku aquyrakip chutapakuyninpi,
mana allin yachakasqa sirkaq llullu
tiktikyayninwan makipa qipanpi sinñikuq.
Hinaptin sinchi llañu qaparipas
mukukunta rutuchikun, makintawan watakun,
chaymanta sunillaña raprachakun
mana tukuq llakipayaypa chullunkuykunaman.
Apusqa wasakuna pukutiyanku
apaspanku, qawi wallqakunapi warkusqata,
siru nisqa nurayninpi qanchis llimpiyuq
unanchakunata, wanu watakunamanta
wanu watakunakama.
Chay hinam wakcha iñiy qasapi tuqtu urqukuy.
Chay hinam muyukachaykunapa mitan. Chay hinam
intuy hamuq pacha imakunapa llampuchinapaq mitan,
mana samayniyuq tuqapu allqa chakatasqa
upallaykunata willakuptin.
Hinaptinñataqmi hamunku alfilkuna qaskakuq
llulla punkukunapiwan pichanakunapi.
XXVI
Rupay pacham kipuykun kimsa watata
quyu chumpikunawan aytisqakunata
lliw anchispa waqaypi,
pusanku unu ispayman asnaq tupqi rukanakuna
wañunayaq alejandríakunapawan
wañunayaq qusqukunapa.
Pupu uraypi kipu paskasqa, chay chaypi huk machi,
aswan wakpiraq hukninpas,
qaqllasqakuna,
wayusqakuna.
Kumpi rantikuqpa ñuñun rurunkunapa
paskasqa kipun,
allin llipipiq paqukunapaq,
laqla chaniyuq patpapa wasa qatanpaq,
¡rikrakunamanta aswan machiyasqa rikrakunapas!
Chay hinam puqurin puchukaypas, tukuypas hina,
piltikachaspa puñunayaq chiwchi hina
kallpisqa qaranmanta
wiñaypaq malta wallpachasqa kanchiman.
Chay hinataq, suytusqa ruyrumanta
tawakunata rikrapi qipikusqa
imapaqñam ima llakikuypas.
Chaqay sillukuna nanaqku
qurpanchakuq rukanakunata chintichistin.
Chaymanta pacham wiñanku ukuman
wañunku hawaman,
chawpinrnanñataq rinkuspaschu
hamunkupaschu
rinkupaschu hamunkupaschu.
XXVII
Wak puqchim manchachiwan,
allin yuyana, sinchi tayta, mana pampachaq
qawcha miskiq. Manchachiwa.
Kay wasim tukuy allinta quwan, kamaq
tiyanata kay maypi kanata mana yachasqapaq.
Ama yaykusunchu. Manchachiwanni kay
yanapakuy
ñutu mitankunanta, tuqyasqa chakankuna hapiyta.
Manam ñawpanichu, miskiyuq tayta,
waminqa yuyapana, llakiyuq runapa
takiq huñu tullunkuna.
Ima winayniyuqmi kay waka wasi,
asuqi wañuykunatam quwan, kichkichin
titiwan chakisqa kunan kaq kawsay
upunaykunata...
Mana imayna risqanchikta yachaq puqchi,
manchachiwan, qaparillapaqña.
Waminqa yuyapakuy, manam ñawpanichu.
Llakisqapiwan paqu tullu kipu, sukan, sukan.
XXVIII
Kay chawpi puchawpim mikullarqani sapallay,
mana marnayuq, mana mañaykusqa, mana mikuykuy nisqa,
mana yakuyuq, manataq taytayuqpas pi rimakachasqa
chuqllukuna munachikuyninpi, rikchaynin
unachisqanmanta tapukunan,
sallallallaypa chikankaray chakiranmantawan.
Imaynam ñuqa mikuyman karqa, Imaynam chay hina
sañu miqapi qarakuymam chaykuna mana kachkaptin,
wasinchikpas paki-inakuchkaptin, manataq mamapa
sutin wirpanchikman asuykamuchkaptin,
lmaynam imallatapas mikuchkayman ñuqa.
Huk allin quchu masiypa misanpim mikurqani
tiqsimanta chayllaraq chayamuq taytanwan,
ipa suqunkunapas rimakuchkaq
sumaq sañupa tan niyninta allqapi sukatiyastin
tukuy kirunkunap iqmachasqa uchkunkuta,
hinaman kusisqa tirutirukunapa
mana llullaq chaqanankunawan, wasinkupi
kasqanrayku. Chay hinaqa imayna sumaqmá!
Kay misapa tuminkunam nanawarqanku
simiypa lliw sankanpi.
Kay hina misakunapi mikuyninmi, may
wakinpa kuyakuyninta mallisqanchikpim, kamas mana
ñuqanch ikpatachu, allpayachin mana
MAMA.
anqusaykuptin, sinchita anaqyachin millpusqata,
qatqichin miskita; kafiytañataq
aya pampaypa wiswinta ruran.
Kuyay wasinchik pakikurquptinña
mamanchikpa mikuchaykuy niyninpas rnanaña
ayawasirnanta lluqsimuptin,
yanuy wasipas tutayaqña, kuyaymanta wakchallaña.
XXIX
Amiymi hunyan qispipi ukunasqa
mana kaq mitapa sikinpi wirupiwan.
Samimanta qinqutiyaq chulli siqiwanmi
purin kuskachakuqnin
Hukmanyachiwanmi sapa sinchichakuy,
wak illariq yakupa waqtanpi asiru asiq, wiru.
Chutaparikusqa qaytu, wiñariq pisiriq
qaytu, qaytu, ¿maynintam
tipinki, awqaypa kipun?
Killaychay kay pachap wiqawninta. Lunis.
XXX
Ñutu unayniyuq mitapa rupaynin
munapakuypa lliw ñukñu aychachanpi,
mana musyaylla uchupa hayakuynin
huchallisqa chawpi punchawpa iskay ura qipanpi
Maki pintuna patankunapa, patamanta pataman.
Muqaq sullull kawsayri rataykusqa
qari kayninchikta churaykuptinchik
chaywan mana musyaspa kasqanchikta kachkanchik.
Manchay hatun mayllakuypa pusuqun,
Puriymanaq tullpakuna
tupanku chaqchukunku chirichasqa llantumanta
hukllawasqawan, llimpi, uchuy chiqta, chukru kawsay,
wiñaypaq chukru kawsay.
Ama manchasunchu. Chay hinam wañuy.
Yawar chupi miskichasqa anyakuq kuyananchik
warmipa, waknaña apasqanmanta
chayna sawkana tupqinapi.
Siwiñataq
wakcha punchawninchikpiwan hatun tutapa,
chawpinpi, chisinkuypa huchallisqa iskay uranta.
_________________
Porfirio Meneses. Meneses (2008). César Vallejo. Trilce Versión quechua. Editorial Universitaria, URP.
































































































版权保护。“Cultivar Trilce”是由艺术家Emilio Santisteban构思并指导的项目。参与雕刻诗歌的人员与艺术家本人共同创作了这首种子诗。2023年、2023年及之后的合作机构将提供宝贵的支持,但这并不意味着他们在艺术或知识层面上与艺术家共同创作了作品。禁止任何违反现行版权法的自我署名行为。


